Ignacy Pietraszewski

---

Życie i pisma

Ignacy Pietraszewski przyszedł na świat w Biskupcu na Warmii w rodzinie Baltazara oraz Barbary (z domu Ciecierskiej) Pietruszyńskich. Po śmierci ojca w roku 1802 i ponownym zamążpójściu matki w roku 1805, mając zaledwie 10 lat, przeprowadził się do Grodna. Tam pozostawał pod opieką swoich wujów, Jana i Antoniego Ciecierskich, którzy zajmowali wysokie stanowiska w zakonie dominikańskim. W Grodnie mieszkał też jego dwóch starszych braci, którzy, podobnie jak Ignacy, zmienili swoje nazwisko na Pietraszewski.

Pietraszewski uczęszczał do gimnazjum dominikańskiego między rokiem 1807 a 1813. Rodzina usiłowała namówić go na wstąpienie do zakonu dominikanów po ukończeniu nauki, jednak on zdecydowanie odmówił, chcąc kontynuować edukację. Ostatecznie skutkowało to brakiem wsparcia ze strony rodziny, co zmusiło go do samodzielnego zarabiania na życie jako guwerner. Dzięki ciężkiej pracy, w 1822 roku przeniósł się do Wilna, gdzie zapisał się na wydział literacki Uniwersytetu Wileńskiego. Uczestniczył tam w wykładach prowadzonych przez profesora Wilhelma Münnicha, który nauczał języków perskiego oraz arabskiego.

W roku 1826 Ignacy udał się do Petersburga, gdzie na instytucie języków wschodnich wykładali m.in. znani profesorowie, tacy jak Józef J. Sękowski, autor istotnego dzieła „Collectanea z dziejopisów tureckich rzeczy do historii polskiej służących”. Praca Pietraszewskiego i życzliwa pomoc innych przyczyniły się do tego, że w 1830 roku uzyskał stypendium w instytucie języków wschodnich oraz podjął pracę w ministerstwie spraw wewnętrznych, a potem w ministerstwie spraw zagranicznych. Rok później, po zdaniu egzaminu końcowego, opanował płynnie języki: turecki, perski oraz arabski.

By poprawić znajomość tureckiego, w 1832 roku wysłano go do Konstantynopola na stanowisko dragomana. To właśnie tam zrodziło się jego zamiłowanie do zbierania wschodnich monet. W późniejszych latach Pietraszewski piastował różne funkcje dyplomatyczne, m.in. w 1836 roku został dragomanem w konsulacie w Jaffie, następnie dalej w Salonikach oraz Aleksandrii. W latach 1838-1840 sprawował rolę konsula w Jaffie. Podczas swoich podróży po Wschodzie zebrał imponującą kolekcję monet, liczącą 2683 sztuki, którą wybitni naukowcy tamtych czasów z uznaniem komentowali (opisał ją w dziele „Numi Mohammedani”, Berlin 1843).

W roku 1840 Pietraszewski powrócił do Petersburga, aby obejmować posadę w ministerstwie spraw zagranicznych. Dwa lata później uzyskał tytuł profesora na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym, gdzie prowadził wykłady z zakresu języka tureckiego. Jednak z powodu choroby w 1844 roku musiał zrezygnować z tej pracy, po czym wyjechał do Berlina, gdzie otrzymał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Humboldta.

Odwiedził Międzynarodowy Kongres Filologów w Dreźnie w 1844 roku, co skłoniło go do sprzedaży swojej kolekcji monet, by uzyskać finansową niezależność. Po wyjeździe do Anglii, złożył swoją kolekcję w depozycie muzeum w Londynie w 1845 roku, lecz liczne opóźnienia oraz nieszczęśliwy układ okoliczności w 1853 roku pozbawiły go cennych zbiorów. W 1847 roku powrócił do Berlina, gdzie objął posadę wykładowcy języków wschodnich, w tym tureckiego.

W 1846 roku Pietraszewski opublikował „Nowy przekład dziejów tureckich”, co było odpowiedzią na krytykę Sękowskiego, który zbytnio pozytywnie ocenił dzieje tureckie w stosunku do polskich. Zaintrygowały go również badania nad tekstami Zaratusztry, co zaowocowało w 1857 roku publikacją dzieła dotyczącego związku języka awestyjskiego z językiem polskim. Jego kontrowersyjna praca spotkała się z krytyką i w 1858 roku stracił katedrę na Uniwersytecie Berlińskim. W latach 1858-1862 opublikował rozszerzoną wersję swojego tłumaczenia Awesty.

Pietraszewski, jako dragoman, pełnił wojaże z pruskim poselstwem w 1860 roku do Persji, gdzie otrzymał propozycję pracy na dworze szacha. Zdecydował się na odmowę i zerwał kontakty z Europą, co spowodowało pewne doniesienia o jego rzekomej śmierci. Po powrocie do Berlina w 1861 roku jeszcze raz zajmował się tematyką Awesty, wydając poprawione tłumaczenie w latach 1861 oraz 1864.

Po jego śmierci w 1869 roku córka Kazimiera Moschowa zredagowała wybór opisów podróży po Wschodzie, który ukazał się w 1872 roku jako „Dziesięcioletnia podróż po Wschodzie”. W odniesieniu do znaczenia naukowego pozostawionych prac Pietraszewskiego, W. Ogrodziński zauważa, że dotychczasowe badania skupiały się głównie na biografii, a nie na analizie jego dorobku naukowego. Obiektywna ocena jego osiągnięć pozostaje wciąż otwartą kwestią.

Dzieła wybrane (chronologicznie) oraz pozycje zdigitalizowane

Ignacy Pietraszewski był znaczącą postacią w dziedzinie historii oraz tłumaczeń, a jego dzieła stanowią ważny wkład w studia nad kulturą i tradycjami wschodnimi. Wśród jego licznych prac wyróżniają się:

• Numi mohammedani. Fasciculus I. Zawierający numizmaty Mamluków i inne legendarnych dynastii, opublikowany w Berlinie w 1843 roku. To dzieło możemy znaleźć także w reprintach, na przykład w BiblioBazaar w 2009 roku. Obejmuje liczne tablice numizmatyczne,
• Sprostowanie niektórych tłumaczeń z tureckiego w Przeglądzie Poznańskim, 1845, tom 2, s. 69-112 i s. 317-341,
• Nowy przekład dziejopisów tureckich, koncentrujący się na historii Polski, przede wszystkim dotyczący Tarychy Wasyf Efendego, wydany w Berlinie w 1846 roku. Został wydany jedynie w pierwszym tomie,
• Miano slavianskie w ręku jednej familii, traktujący o Zoroastrze, Berlin 1857. Obejmuje księgi I-V Wendidadu, a także tekst oryginalny, transkrypcję łacińską i różne tłumaczenia. Nowe wydanie, pod tytułem Zędaszta, zredagowane przez Julianna Edgara Kassnera oraz Andrzeja Sarwę, z grafiką pochodzącą z Armoryki, Sandomierz 2011. ISBN 978-83-62661-19-0,
• Zend Avesta ou plutôt Zen-Daschta, opublikowana w Berlinie w latach 1858-62. Ta ambitna praca składa się z trzech tomów, w których znajdują się różne przekłady oraz komentarze,
• Abregé de la grammaire Zend, która ukazała się w Berlinie w 1861 roku,
• Deutsche verbesserte Übersetzung der Bücher des Zoroaster, również w Berlinie w 1864 roku,
• Wie der Gelehrte Fachmann mit unzünftigen Entdeckungen verfährt, 1864 rok wydania,
• Dziesięcioletnia podróż po Wschodzie, Warszawa 1872 (wznowienie w zbiorze pt. Uroki Orientu, Olsztyn 1989).

Ponadto, należy dodać, że podczas II wojny światowej zginęło wiele jego rękopisów, w tym Enwer-i Suheili, czyli „Promienie czystej prawdy”, oraz Wypadki z dziejów Polski styczność z dziejami Turcji mające.

---

Oceń: Ignacy Pietraszewski

---