Karol Staliński, znany również jako Carl Stalinski, urodził się 21 kwietnia 1835 roku w Biskupcu. Jest on postacią niezwykle istotną w historii regionu Warmii.
Po latach pracy duszpasterskiej zmarł 5 marca 1911 roku we Fromborku. Był on warmińskim duchownym katolickim oraz kanonikiem kapituły warmińskiej.
Karol Staliński zasłynął jako budowniczy kościoła w Prabutach, gdzie również pełnił funkcję pierwszego proboszcza parafii. Jego działalność miała trwały wpływ na rozwój lokalnej społeczności religijnej.
Życiorys
Karol Staliński, urodzony 21 kwietnia 1835 roku w Biskupcu Reszelskim, był synem organisty Floriana oraz Rozalii z domu Jagielki. W rodzinie tej, o silnych związkach religijnych, dorastał również jego brat Sylwester (1840–1917), który poszedł w jego ślady i również został kapłanem w diecezji warmińskiej. Młody Karol otrzymał święcenia kapłańskie w 1862 roku, a jego pierwsze kroki na duszpasterskiej ścieżce prowadziły przez Gietrzwałd oraz do kościoła św. Trójcy w Kwidzynie.
W dniu 11 kwietnia 1867 roku, jako kuratus diaspory katolickiej w Prabutach, Karol Staliński zastał wspólnotę, która dysponowała jedynie kaplicą na przedmieściu. Zaledwie w tym samym roku, z jego inicjatywy, zakupiono działkę przy drodze do Susza, gdzie utworzył cmentarz grzebalny, poświęcony 14 listopada tego samego roku.
Biskup Krementz, dostrzegając energię ks. Stalińskiego oraz jego wkład w ożywienie życia religijnego katolików w Prabutach, w roku 1870 złożył wniosek do ministra ds. wyznań o utworzenie parafii. Gdy cesarz Wilhelm I Hohenzollern zezwolił na ten krok, formalne erygowanie parafii pod wezwaniem św. Wojciecha miało miejsce 15 września 1870, a nowa parafia znalazła się w dekanacie sztumskim.
Wkrótce dynamiczny rozwój parafii przyciągnął nowych wiernych. W 1880 roku Prabuty mogły pochwalić się 600 wiernymi na 4300 mieszkańców. Ks. Staliński, z zezwoleniem pruskich władz, rozpoczął budowę nowej świątyni 21 czerwca 1876 roku, na działce przekazanej przez miasto. Wykazał się przy tym nie tylko charyzmą, ale i zdolnościami organizacyjnymi, skutecznie mobilizując lokalną społeczność do wsparcia finansowego budowy.
Nowa świątynia została wzniesiona z czerwonej cegły w stylu neogotyckim i zgodnie z tradycją były oraz orientowana. Kruszec na dzwony darował cesarz Wilhelm I, pochodzący z armat, które były efektem wojny francusko-pruskiej (1870–1871). 2 maja 1878 roku biskup Kremenz poświęcił ukończoną świątynię „na cześć i chwałę Najświętszej Panny Maryi i świętego Wojciecha, Biskupa i Męczennika, Apostoła Prus”. W międzyczasie ks. Staliński, mianowany proboszczem w 1874 roku, prowadził msze w języku polskim oraz niemieckim.
W 1869 roku założył przy parafii prywatną szkołę katolicką, która w 1888 roku edukowała 57 uczniów. W roku 1892 status tej instytucji został zmieniony z prywatnej na publiczną. Ks. Staliński służył w Prabutach do 3 lipca 1890 roku, kiedy to został mianowany proboszczem w Sztumie, w miejsce zmarłego Petera Gaeblera.
W Sztumie, mimo trudności związanych z rozbudową świątyni w czasie kulturkampfu, ks. Staliński kontynuował swoją misję. Warta uwagi była jego rola w przebudowie kościoła św. Anny w latach 1899-1901 oraz zakup nowych organów w 1901 roku. Dodatkowo, jego zasługą było powołanie do życia domu dla sierot.
Pełnił posługę w Sztumie aż do 22 kwietnia 1908 roku, kiedy to otrzymał tytuł kanonika warmińskiego oraz kanonię we Fromborku. Biorąc udział w wyborze nowego biskupa po śmierci Andreasa Thiela 26 listopada 1908, był także prefektem fundacji Potockiego. Jego praca i poświęcenie zostały docenione poprzez odznaczenia, w tym Orła Czerwonego.
Karol Staliński zmarł wieczorem 5 marca 1911 roku we Fromborku wskutek zawału serca. Został pochowany na Cmentarzu Kanoników, co miało znaczenie historyczne, gdyż był to pierwszy pochówek na nowo utworzonym cmentarzu, w sytuacji, gdy podziemia katedry nie mogły już pomieścić kolejnych zmarłych.
Przypisy
- Andrzej Kopiczko Krosno koło Ornety. Dzieje i mieszkańcy, Bernardinum, Pelplin 2020, s. 357
- Janusz Ryszkowski Jak rozbudowano kościół św. Anny w: Informator miasta i gminy Sztum, grudzień 2015 r.
- Marek Jodkowski Prabuckie czasy księdza Carla Stalinskiego, w: Studia Elbląskie 15, 75–87 2014 r.
- Sztum. Kościół parafialny pw. św. Anny – Tczewska Biblioteka Wirtualna [online] [dostęp 16.10.2022 r.]
- Wacław Bielecki Organy kościoła św. Anny w Sztumie w: Prowincja : kwartalnik społeczno-kulturalny Dolnego Powiśla i Żuław, nr 2 (4) 2011 r.
- Antoni Tadeusz Klejnowski Z historii parafii w Prabutach (sylwetki proboszczów), w: Gazeta Prabucka, marzec 2002 r.
- Jan Wiśniewski Budowa kościoła św. Wojciecha w Prabutach (1876–1878) Studia Elbląskie 3, 85–95, 2001 r.
- Julian Wojtkowski Dzieje Kapituły Warmińskiej (1772–1945) Studia Warmińskie XXXII (1995 r.)
- Jagoda Semków Cmentarz kapitulny we Fromborku, w: Ochrona Zabytków, Tom 51, Numer 3 (202) (1998) s. 228-232
- Die Presse: Ostmärkische Tageszeitung Anzeiger für Stadt und Land, s. 2 Provinzialnachrichten, 9.03.1911 r.
Oceń: Karol Staliński